Słysząc określenie “plastikowy pieniądz”, pierwsze co mamy na myśli to karta kredytowa. Z plastiku (polimerów) stworzone są także banknoty. Pierwszy patent wynikający z rozwoju banknotów polimerowych został zarejestrowany w 1973 roku w Australii. Od tego momentu minęło już czterdzieści lat, gdy kolejne państwa wprowadzają plastikowe pieniądze, które przypadkowo wyprane nie rozpadną się, nie przenoszą bakterii i zarazków i są bardzo trudne do sfałszowania.
Banknoty plastikowe są najczęściej produkowane z folii z BOPP – folii polipropelynowej dwuosiowo orientowanej (z ang. Biaxal Oriented Polypropylene). Banknoty takie posiadają właściwości niedostępne dla zwykłych pieniędzy papierowych, pokrytych nawet tuszem metametrycznym. Plastikowe banknoty charakteryzują się większą wytrzymałością użytkową, a także mniejszymi kosztami użytkowymi (większe koszty produkcji rekompensowane są dłuższym pozostawaniem w obiegu). Współczesne banknoty polimerowe zostały po raz pierwszy opracowane przez Bank Rezerw Australii (z ang. Reserve Bank of Australia – RBA), CSIRO (z ang. Commonwealth Scientific and Industrial Research Organisation) i Uniwersytet w Melbourne. Wprowadzone na przełomie lat ’80 i ’90 XX wieku, dolary australijskie były pierwszymi na świecie tego typu banknotami. Dodatkowym zabezpieczeniem przed fałszerstwami na każdym banknocie jest przezroczyste okienko, w które wklejony jest obrazek holograficzny.
Tak wygląda plik 10 tysięcy dolarów australijskich w banknotach o nominale 100$.
Już w 1996 roku wszystkie dolary australijskie (AUD) były produkowane z polimerów. Od tego momentu plastikowe banknoty wprowadziły także Nowa Zelandia, Bermudy, Papua-Nowa Gwinea, Rumunia, Wietnam i Brunea. We wrześniu 2013 polimerowe banknoty wprowadziła Republika Mauritiusa. Obecnie jeszcze Kanada znajduje się w końcowej fazie testów i planuje wprowadzić plastikowe banknoty w listopadzie 2013 roku. Do zmiany papierowych banknotów zmierza także Bank Anglii, gdyż we wrześniu 2013 roku zaprezentował prototypowe, plastikowe banknoty, które miałyby wejść do obiegu w 2016 roku.
Wszystko zaczęło się w w 1967 roku, kiedy Bank Rezerw Australii zanotował pojawienie się w obiegu sporej ilości fałszywych 10 dolarowych banknotów. Spowodowane było to wzrostem popularności kolorowych kserokopiarek w tym okresie. W 1968 RBA rozpoczął współpracę z CSIRO, a w 1969 roku rozpoczęto eksperymentalną produkcję charakterystycznych papierów. W 1972 roku jako zabezpieczenie zastosowano optycznie zmienny element – hologram (z ang. optically variable device – OVD). W 1974 roku, po raz pierwszy zastosowano technikę laminowania folii BOPP, w której pokryte mogły zostać także hologramy. BOPP nie był jedynym materiałem stosowanym do laminacji. Firma DuPont stworzyła alternatywę – polietylenowe włókna, sprzedawane pod nazwą Tyvek. Materiał został wyprodukowany na początku lat osiemdziesiątych XX wieku, na specjalne zamówienie American Bank Note Company. Tyvek nie wypadł jednak korzystnie podczas badań, ze względu na niestabilność i rozmazywanie atramentu. Banknoty pokryte Tyvek wydały tylko Kostaryka i Haiti. Testy prowadzono także w Salwadorze, Hondurasie i Wenezueli, ale tam nie zostały dopuszczone do obiegu.
Plastikowe pieniądze: produkcja
Banknoty z BOPP produkuje się w następujących etapach:
1. Dwie warstwy atramentu (zazwyczaj białego) nanoszone są po obu stronach folii BOPP, za wyjątkiem miejsc, które celowo pozostają niepokryte.
2. Drukowanie wzorów i nominałów tradycyjnymi metodami offset, wklęsłą i wypukłą.
3. Cięcie na fragmenty odpowiadające rozmiarom banknotów.
4. Pokrywanie obu stron ochronną warstwą lakieru.
BOPP jest nieporowatym i niewłóknistym polimerem. W porównaniu do papierowych banknotów banknoty z BOPP są trudniejsze do rozdarcia, bardziej odporne na wielokrotne wyginanie, zanieczyszczenia oraz wodoodporne. Dodatkowo są bardziej podatne na mechaniczne rozdrabnianie, a tym samym recykling.
Meksykański, plastikowy banknot 100 pesos.
Tradycyjne zabezpieczenia w postaci specjalnych drukowanych znaków i hologramów, mogą być stosowane również w banknotach BOPP (druk wklęsły, wypukły, efekty kątowe, mikrodruk, skomplikowane wzory tła). Kolory mogą być różne po obu stronach banknotów. Zawierają także znak wodny (tzw. efekt cienia) wprowadzony uprzednio w polimerowe podłoże. Najnowsze zabezpieczenia w postaci przezroczystych okien i siatek dyfrakcyjnych są kluczowe podczas identyfikacji nowoczesnych banknotów. Złożoność wyżej wymienionych zabiegów ma zapobiec skanowaniu i kopiowaniu banknotów, a także działać odstraszająco na fałszerzy.
Gdzie używane są plastikowe banknoty?
W 2011 roku co najmniej siedem krajów (wymienionych wcześniej) korzystało wyłącznie z plastikowych banknotów. Kraje takie jak Bangladesz, Brazylia, Kanada, Chile, Dominikana, Hongkong, Indonezja, Izrael, Malezja , Meksyk, Nepal, Nigeria, Sri Lanka, Tajlandia, Samoa, Singapur i Zambia posiadają w obiegu banknoty polimerowe, stosowane równolegle z tradycyjnymi papierowymi.
Źródło:
[1] http://www.polymernotes.org/ | 20.09.2013
[2] http://www.csiropedia.csiro.au/display/CSIROpedia/Polymer+banknotes | 20.09.2013
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Polymer_banknote | 20.09.2013
[4] Australian banknotes – ten thousand dollars by Cimexus, Wikimedia Commons, CC BY 2.0
[5] 100 pesos by R0XA, Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0